لنز- بخش اول

لنز ها(Lens)
لنزها یکی از مهمترین تجهیزات عکاسی هستند که تعیین کننده بسیاری از کیفیت های هنری و بصری در عکس است. اهمیت لنزها تا جایی است که معمولا در عکاسی حرفه ای، بیشترین هزینه تجهیزات را به خود اختصاص می دهند و در بازار ابرکمپانی های تولید کننده تجهیزات عکاسی حرفه ای، می توانند عاملی مهمتر از خود دوربین عکاسی محسوب شوند. همچنین گرایش های مختلف عکاسی چون معماری، خبری، ماکرو، حیات وحش، ورزشی و... خصوصا در سطح حرفه ای، لنزهای مخصوصی را طلب می کنند که از نظر فیزیکی و تصویری شرایط مطلوب را فراهم سازند.

شناسه های عدسی

شناسه های عدسی مشخصات و امکاناتی هستند که لنزها را تعریف و از یکدیگر متمایز می کنند. این شناسه ها معمولا با علامت ها و یا حروف اختصاری روی بدنه لنز و حلقه جلوی لنز نمایش داده می شوند. این شناسه ها می توانند شامل نام تولید کننده، حداکثر گشادگی دیافراگم، فاصله کانونی، قطر حلقه لنز، نشانه های مربوط به امکانات آنها مانند USM و IS و غیره باشند.

- نام کمپانی سازنده: اهمیت آن بدین لحاظ است که ممکن است اتصالات و مقر لنز در بدنه ها و لنزهای ساخت کمپانی های مختلف متفاوت باشد. در نتیجه نمی توان هر لنزی را در حالت عادی به هر بدنه ای متصل کرد. مثلا لنزهای Canon قابل اتصال به بدنه Nikon نیستند. از این رو نام سازنده نه تنها نمایانگر نام شرکت سازنده است، بلکه نمایانگر نوع اتصالات و مقر همخوان با لنز نیز است.

- حداکثر گشادگی دیافراگم: این عدد برابر پایین ترین عدد دیافراگم در لنز است. هر چه این عدد پایین تر باشد می توان در نور کمتری با آن لنز عکاسی کرد. از آنجا که هر چه حداکثر گشادگی بیشتر باشد از دیافراگم های پایین تر و سرعت بالاتر می توان استفاده کرد، لنز «سریع تر» خوانده می شود. این اعداد به شکل های گوناگون مشخص می شوند. مثلا پایین ترین دیافراگم به اندازه ۲.۸mm با این اشکال مشخص می شود: 1:2.8 و f2.8 و f:2.8 و غیره. در برخی از  لنزهای زوم حداکثر گشادگی دیافراگم در حالت واید (Wide) و تله (Tele) متفاوت است، لذا به این شکل نشان داده می شود: f:2.8-3.5. به این معنا که در وایدترین حالت f:2.8 و در تله ترین حالت f:3.5 است.

- فاصله کانونی که با واحد میلیمتر مشخص می شود در بخش مربوط به آن کاملا تشریح خواهد شد.

- قطر حلقه لنز، نشانگر قطر دهانه لنز است. دانستن این نکته بدین لحاظ قابل اهمیت است که تجهیزات قابل اتصال به لنز مانند فیلترها باید با توجه به قطر حلقه دهانه (رینگ) لنز انتخاب شوند.

- موتورهای مافوق صوت (Ultra Sound Motor یا USM): با استفاده از این موتورها، سرعت فوکوس لنز تا حد زیادی افزایش یافته و صدای ناشی از موتور فوکوس تا حد زیادی کاسته می شود.

- تثبیت کننده تصویر(Image Stabilizer یا IS): این کارکرد باعث کاستن اثر لرزش دست و دوربین در زمان عکاسی می گردد.

البته باید توجه داشت در زمانی که عکاس تعمدا قصد دارد اثر لرزشی یا حرکتی در عکس ایجاد کند فعال سازی این سیستم ممکن است در جلوه مورد نظر اختلال ایجاد کند.

فاصله کانونی
فاصله کانونی (Focal Length) از اولیه ترین مشخصات یک لنز است که اساس تفکیک لنزها است. فاصله کانونی عبارت است از فاصله لنز (معمولا مرکز فیزیکی لنز) تا صفحه حساس. این مشخصه براساس زاویه دید لنز، مشخص می کند که سوژه با چه اندازه و در چه فاصله ای در عکس دیده می شود. مثلا هر چه فاصله کانونی بیشتر باشد سوژه نزدیکتر و بزرگتر به نظر می رسد. شکل زیر زاویه دید در فاصله های کانونی مختلف را برای دوربین ۳۵ میلیمتر یا قطع کوچک نشان می دهد (زاویه دید انسان حدود ۴۳ درجه است).

اگر فاصله کانونی در لنز، زاویه دیدی تقریبا برابر زاویه دید چشم انسان تولید کند، لنز نرمال (Normal) نامیده می شود (در مورد محاسبه فاصله کانونی لنز نرمال برای دوربین های مختلف در ادامه این درس توضیح بیشتری ارائه خواهد شد).

لنز نرمال برای دوربین ۱۳۵

حال اگر لنزی زاویه دیدی کمتری از چشم انسان داشته باشد، یعنی فضای کمتری را در یک عکس پوشش می دهد و فاصله کانونی آن نیز بیشتر از فاصله کانونی لنز نرمال است و به نام لنز تله فوتو (Telephoto) شناخته می شود. البته طبیعتا تصویر اجسام نزدیکتر و بزرگتر به نظر خواهد رسید. مثلا یک لنز با فاصله کانونی ۶۰۰mm تقریبا برای همه دوربین ها، یک لنز تله فوتو محسوب خواهد شد. همان طور که ذکر شد واحد رایج فاصله کانونی میلیمتر (mm) است.

لنز تله فتو ۶۰۰mm

اگر لنزی زاویه دیدی بزرگتر از زاویه دید چشم انسان تولید کند، فاصله کانونی کوچکتری خواهد داشت و قادر به نمایش فضای بیشتری در جلوی لنز خواهد بود. اینگونه لنزها، لنز واید یا زاویه باز (Wide Angle) خوانده می شوند. مثلا در دوربین های SLR قطع کوچک، لنزی با فاصله کانونی ۱۰mm یک لنز واید محسوب می شود. به طور کلی هر چه فاصله کانونی لنزی کمتر باشد، تصویر اشیا در آن کوچکتر و دورتر به نظر می رسد اما فضای بیشتری را ثبت می کند.

لنز واید ۳۵mm

لنزهای با فاصله کانونی ثابت، لنزهای ثابت یا پرایم (Fixed و Prime) و با فاصله کانونی متغیر، لنز زوم (Zoom) نامیده می شوند.

هر یک از این انواع لنز، مشخصاتی مشترک یا منحصر به فرد دارند که در جنبه های فنی و هنری عکس تاثیر بسزایی ایفا می کنند که به آنها نیز اشاره خواهد شد.

عمق میدان وضوح
پیش از آنکه به ویژگی های انواع لنز بپردازیم، لازم است با یکی از مفاهیم کلیدی اپتیکی به نام «عمق میدان وضوح» آشنا شویم که در جنبه های فنی و هنری تصویر نقش بسزایی دارد.

عمق میدان وضوح عبارت است از طول محدوده ای در جلوی دوربین که اشیاء موجود در آن کاملا واضح ثبت می شوند. هر چه محدوده بیشتری در عمق تصویر واضح باشد، عمق میدان وضوح نیز بیشتر خواهد بود.

اگر از اولین بخش واضح در عمق تصویر صفحه ای عمود بگذرانیم این صفحه «پلان واضح جلو» خوانده می شود و صفحه عمود بر دورترین بخش واضح آن «پلان واضح انتهایی» خوانده می شود. مثلا در عکس زیر، اولین ردیف واضح گل ها «پلان واضح جلو» و آخرین ردیف واضح «پلان واضح عقب» می باشد. نقطه ای که روی آن عمل واضح سازی انجام شده است مابین پلان واضح جلویی و عقبی است. در بسیاری از لنزها با استفاده از علائم روی بدنه لنز یا جداول راهنما می توان عمق میدان را براساس عوامل تعیین کننده آن محاسبه کرد.

عکاس: Michael Wagner (منبع)

عمق میدان وضوح به سه عامل عمده بستگی دارد:

۱- فاصله کانونی: هر چه فاصله کانونی بیشتر باشد عمق میدان کمتر خواهد بود، در نتیجه در لنزهای تله فتو عمق میدان کمتر از لنزهای واید است.

۲۸mm ۵۰mm
عکاس: Michael Wagner (منبع)

۱۰۰mm ۲۰۰mm
عکاس: Michael Wagner (منبع)

۲- دیافراگم: هر چه دیافراگم بازتر (عدد پایین تر) باشد عمق میدان نیز کمتر است.

منبع

۳- فاصله دوربین با نقطه ای که روی آن عمل فوکوس انجام می گیرد (رجوع شود به بخش واضح سازی).

با استفاده از این عوامل و ایجاد قسمت های واضح و مات در عکس می توان جلوه های هنری بسیاری در عکس ایجاد نمود که در زیبایی و روایت گری عکس بسیار موثر است. برای مثال گاهی پس زمینه شلوغ باعث منحرف شدن توجه بیننده از سوژه اصلی می گردد. حال آنکه با پایین آوردن عمق میدان و مات کردن پس زمینه، می توان بر این مشکل فائق آمد (مانند عکس گل در عکس های فوق و یا در عکس زیر).

عکاس: ivopandoli