آموزش انیمیشن سازی - انیمیشن در ایران

در دهه سی، خیابان های تهران با نئون آشنا شده و شب های تهران با نورهای رنگین آذین می شوند و نقش هایی از رنگ های تند نئون بر در و دیوار می نشینند و بر سر در سینماها و بر فراز بام های بلند شهر، حرکتی از نورهای تند، تماشاچی را به سینماها و مشتری ها را به خرید کالا فرا می خواند. لاله زار مرکز تجمع این بازی های نور می شود، از ساده ترین نقش های هندسی متحرک گرفته تا نمایش صحنه های کاملتر، مانند راه رفتن و غیره.

در دهه چهل باز هم نئون های رنگین متحرک، شب ها را از سکوت و سکون به هیاهوی رنگارنگ بازی نور می برند. تعبیه هر نئون بر بامی یا سردری، شروع واقعی نقاشی متحرک در ایران است. حال، نقاشی به جای آنکه بر کاغذ و طلق نقش ببندد، بر بوم های فلزی می نشیند و قلم و رنگ، همان لامپ های جیوه و تنگستن و نئون است. باز هم خطای باصره است و قریب به هشت تا دوازده تصویر رنگی در هر ثانیه که چشم را می فریبد.

طراحان نئون را در جستجوی دیگری باید شناخت و نیاز به دوره آموزشی کاملا مستقلی دارد. نام آشنا و معتبری مانند مرتضی ممیز با چند طرح نئون از جمله نوشیدن کانادا درای بر بام بنایی در میدان فردوسی، در صدر پیشکسوتان گرافیک، تبلیغات و نقاشی متحرک می درخشد.

سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ اداره کل فرهنگ و هنرهای زیبا (که بعدا وزارت فرهنگ و هنر و امروزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نامیده می شود)، جایی که کارگاه سرامیک، قالی بافی، مینیاتورسازی و غیره دایر بود و ادعای حمایت از هنرهای ملی داشت، آرزوهای دور و دراز و مرارت های تمام نشدنی و آزمون و شکست جوانانی چند، که در پی تشکلی هنری بودند، منجر به تاسیس دفتری شد که قرار بود کارخانه رویاسازی کشور شود که نشد. این گروه متشکل بود از: اسفندیار احمدیه (نقاش کارگاه سرامیک)، جعفر تجارتچی (افسر نیروی هوایی و کاریکاتوریست)، پرویز اصانلو (فیلمبردار دوره دیده و کارگردان)، پطروس پالیان و اسدالله کفافی که هر پنج نفر از موسسان بخش انیمیشن وزارت فرهنگ و هنر بودند. چندی بعد نصرت الله کریمی، کارگردان تحصیلکرده در چکسلواکی نیز به این گروه اضافه شد که با کمک چند دختر و پسر مستعد توانستند اولین فیلم های کارتونی ایران را بنیان گذارند.

کتاب تاریخچه انیمیشن ایران به نقل از نورالدین زرین کلک:
انیمیشن در ایران به صورت حرفه ای تر در دهه های چهل و پنجاه هجری شکل گرفت. و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بانی آن بود.

کانون، با همت بنیانگذاران خود  در سال ۱۳۴۴ دست به برگزارى جشنواره «بین المللى فیلم هاى کودکان و نوجوانان زد. این در پی حرکتی فعال در زمینه تصویرگرى کتاب کودک بود که در ادامه منجر به پیدایش زمینه مستعد براى نقاشى متحرک و سینماى کانون شد. با تلاش چند گرافیست فیلم هاى اولیه انیمیشن تولید شدند و در سال ۱۳۴۹ به پنجمین جشنواره بین المللى کودکان و نوجوانان راه یافتند. مرکز سینمایى کانون در سال ۱۳۴۸، نورالدین زرین کلک را به بلژیک اعزام کرد تا پس از کسب تخصص در انیمیشن و آشنایی با اشکال جهانی این هنر، بخش انیمیشن کانون را فعال تر کند. اما نخستین فیلم هاى انیمیشن توسط آراپیک باغداساریان و فرشید مثقالى ساخته شدند. کارنامه کانون پرورش فکرى در زمینه تولیدات فیلم انیمیشن در مقایسه با سازما‌ن هاى مشابه، علیرغم محدودیت امکانات، بسیار قابل توجه بود. در سال ۱۳۵۴ مرکزی به نام «مرکز تجربیات نقاشى متحرک» پایه گذارى شد. کانون پرورش فکرى بیشترین تاثیر را در پیشبرد، رشد و شکوفایى انیمیشن در ایران داشته و هنرمندانى چون نورالدین زرین‌کلک، فرشید مثقالی، على اکبر صادقى و نفیسه ریاحى از اولین دست اندرکاران این حرفه در ایران بشمار مى روند.

بعد از انقلاب سال ۵۷ در ایران، بعد از مدتی رکود، مراکز جدید سینمایی و تلویزیونی تاسیس شدند و برخی از آنها به انیمیشن هم پرداختند.

این مراکز شامل شرکت فرهنگى هنرى صبا، انجمن سینماى جوان ایران، حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و ... است. شرکت فرهنگى هنرى صبا در زمینه تولید فیلم هاى متحرک و اشاعه فرهنگ ایرانی/ اسلامى در قالب انیمیشن، فعالیت هایى را از سال ۱۳۷۴ یعنى یک سال پس از تاسیس شرکت آغاز نمود. اما بیشتر محصولات این شرکت جنبه تبلیغاتی دارند و کمتر اثری با رویکرد هنری و زیبا شناختی از این موسسه بیرون آمده است.

در مقابل حوزه هنری در سال های اخیر مجموعه ای از پرکارترین انیمیشن ها را با حفظ اصول زیبا شناختی بصری و نیم نگاهی به جشنواره های بین المللی تهیه کرده است. انجمن سینمای جوان و مرکز گسترش سینمای تجربی هم با اختصاص دادن بودجه هایی به هنرمندان جوان سعی در پشتیبانی هنر انیمیشن دارند ولی بزرگترین مشکل آنها عدم شناخت صحیح از مخارج ساخت انیمیشن حرفه ای است و کمتر اثری با استاندارد بالا از این موسسات بیرون آمده است.

بخش های دولتی در سال های اخیر گاهی با اختصاص دادن بودجه های کلان به انیماتورها سعی در رقابت با کمپانی های بزرگ هالیوودی داشته اند که نتیجه معموله آش دهان سوزی نبوده است.

از بخش دولتی که بگذریم در بخش خصوصی هم در سال های اخیر تحولات زیادی اتفاق افتاده است. تولید فیلم انیمیشن در بخش خصوصى در قالب فعالیت گروه ها و افرادى جریان دارد که عبارتند از: شرکت مکارم، بینا فیلم، جوزان فیلم، شرکت رایانه افزار، شرکت موج سوم، موسسه حور، شرکت پژوهش هاى سینمایى  و چندین شرکت دیگر که عموما با هدف فروش تولیداتشان به صدا و سیما تاسیس شده اند.

در سال های اخیر ساخت انیمیشن های بلند به قصد نمایش در سینماها  نیز در ایران آغاز شد که حاصل آن چند اثر دو بعدی و کامپیوتری بود. از میان آنها دو فیلم قلب سیمرغ و تهران هزار و پونصد بیش از بقیه آثار به چشم آمد که البته هر دو به لحاظ موارد تکنیکی ضعیف بودند و از عناصر اولیه تاثیرگذاری یک انیمیشن هم بهره چندانی نداشتند ولی با این وجود از آنجا که این ابتدای حرکتی بزرگ در سینمایی انیمیشنی ایران است نباید آنها را دست کم گرفت

تعدادی از مهمترین آثار انیمیشنی ایران:
آنکه خیال بافت آنکه عمل کرد اثر مرتضی ممیز (۱۳۴۹)
این فیلم کوتاه درباره پسرکی است که در خیالش سیب را از درخت می چیند و پسرکی دیگر که با تلاش بسیار موفق به انجام این کار می شود و سیب واقعی به دست می آورد.

هفت شهر اثر علی اکبر صادقی (۱۳۵۰)
علی اکبر صادقی نقاش سورئالیست با تکیه بر قدرت طراحی و نقاشی اش قصه ای اساطیری با بهره گیری از عناصر سورئال ساخته است.

دنیای دیوانه اثر نورالدین زرین کلک (۱۳۵۳)
در این اثر نورالدین زرین کلک آموخته هایش از مکتب زاگرب و انیمیشن اروپای شرقی را به کار می گیرد و انیمیشنی با استاندارد های بین و المللی می آفریند.

امیر حوزه دلدار و گور دلگیر اثر نورالدین زرین کلک (۱۳۵۷)
در این اثر نورالدین زرین کلک قصه ای قدیمی از ادبیات ایران را به گونه ای مدرن روایت می کند و پلی میان فرم های شرقی و غربی در انیمیشن ایجاد می کند.

دندان درد اثر عباس کیارستمی (۱۳۵۸)
این فیلم کوتاه را تقریبا همه ایرانیانی که در سال های اول انقلاب دانش آموز بوده اند، دیده اند. فیلمی درباره مراقبت از دندان ها که کارگردانش عباس کیارستمی است و بخش های انیمیشنی آن را عبدالله علیمراد ساخته است.

قصه های بازار اثر عبدالله علیمراد (۱۳۶۹)
این اثر عروسکی یکی از پرکارترین و حرفه ای ترین آثار خلق شده در سبک استاپ موشن در ایران است. عبدالله علیمراد پر کارترین انیماتور ایرانی در سه دهه اخیر بوده و در کارش استانداردهای جهانی را در سبک عروسکی به خوبی رعایت می کند اما قصه فیلم های او معمولا بسیار ایرانی هستند و کمتر مورد اقبال جهانی قرار می گیرند.

مرد جوان و خیاط حیله گر اثر راشین خیریه (۱۳۸۷)
این انیمیشن زیبا که براساس قصه ای از مولوی ساخته شده نمونه خوبی از پیشرفت سبک های مختلف انیمیشن در ایران است. راشین خیریه، تصویرگر و نقاش،  در این اثر از کات اوت استفاده کرده و موفق به خلق فضایی گرافیکی و زیبا شبیه به تصویرسازی هایش شده است.